Nếu ngày mai con người rời Trái Đất, để ở lại vĩnh viễn trên sao Hỏa. Giấc mơ về cuộc sống mới ấy có trở thành hiện thực? Bài viết kỳ 3 này đi sâu vào mô hình cư trú, cải tạo khí hậu và xây dựng xã hội trên hành tinh đỏ – nơi giấc mơ văn minh mới có thể bắt đầu, nhưng cũng là thử thách sinh tồn khắc nghiệt nhất lịch sử loài người
Nếu có một ngày, con người đặt chân lên sao Hỏa không phải để khám phá, mà để ở lại – thì cuộc sống ấy sẽ ra sao? Không khí loãng, bức xạ mạnh, đất khô cằn, nhiệt độ trung bình -60 độ C… liệu có thể biến hành tinh khắc nghiệt ấy thành một nơi có mái nhà, vườn cây, trường học và cả một cộng đồng bền vững?
Đây không còn là câu hỏi giả định. Nó đang là trọng tâm của những nghiên cứu cấp tiến nhất trong ngành vũ trụ học. Và người đầu tiên đặt nền móng cho bức tranh ấy – vẫn là Robert Zubrin.
Nhà ở trên sao Hỏa: Không xây lên, mà phải chui xuống
Trong cuốn The Case for Mars (Zubrin, 1996; tái bản 2011), Zubrin mô tả những ngôi nhà đầu tiên của con người trên sao Hỏa sẽ không giống bất cứ kiến trúc nào trên Trái Đất. Không thể dựng nhà kiểu thông thường, vì môi trường ở đó chứa đầy bức xạ vũ trụ có thể gây ung thư và tổn thương DNA.
Giải pháp: xây dựng những mái vòm địa chất bằng nhựa cứng chống bức xạ, có dạng hình cầu để tối ưu áp suất, rồi chôn chúng một phần hoặc toàn bộ dưới lớp đất regolith – tầng bụi đá tự nhiên của sao Hỏa. Những vật liệu xây dựng như gạch, kính, gốm sẽ được sản xuất ngay tại chỗ từ khoáng chất bản địa (Zubrin, chương 8).
Bên trong các khu cư trú là hệ thống sinh thái kín:
- Trồng cây lấy oxy, tái tạo nước.
- Nuôi tảo để xử lý khí CO₂.
- Sử dụng năng lượng Mặt Trời cho nhiệt và điện.
Mô hình này gần giống với các đề xuất trong lý thuyết Pancosmorio – một hệ sinh thái nhân tạo bền vững ngoài hành tinh, nơi mọi thứ đều phải được tái chế, tái sử dụng, không có khái niệm “lãng phí” như ở Trái Đất (Frontiers, 2020).
Cải tạo khí hậu – Từ giấc mơ đến kế hoạch 500 năm
Nếu sống trong mái vòm là bước đầu, thì tham vọng tiếp theo là terraforming – tức là chuyển hóa sao Hỏa thành một hành tinh có thể thở được.
Zubrin đề xuất ba bước chính để “làm ấm” hành tinh lạnh giá này:
- Đặt gương quỹ đạo khổng lồ để phản chiếu ánh sáng Mặt Trời xuống bề mặt sao Hỏa.
- Xây nhà máy khí nhà kính (perfluorocarbons) để giữ nhiệt.
- Thả vi khuẩn biến đổi sinh học, có khả năng sản sinh methane và amoniac – hỗ trợ hiệu ứng nhà kính.
Mục tiêu: tạo ra một chu trình khí quyển đủ dày để giữ nhiệt, hình thành sương mù, mưa và… một ngày nào đó, bầu trời xanh.
Nhưng kể cả trong kịch bản lạc quan nhất, việc này sẽ mất hàng thế kỷ. Giống như trồng một khu rừng cổ thụ: cần thời gian, ý chí – và một niềm tin mãnh liệt rằng kết quả là xứng đáng.
Giấc mơ xây xã hội văn minh trên sao Hỏa
Zubrin cho rằng, định cư trên sao Hỏa không chỉ là kỹ thuật – mà là một cơ hội để xây dựng lại chính loài người.
Không có hệ thống cũ, không có di sản đổ vỡ, không có tư bản – độc quyền – chính trị hóa. Mỗi cư dân sao Hỏa sẽ vừa là người xây nhà, kỹ sư, bác sĩ, giáo viên và nhà lãnh đạo – vì cộng đồng quá nhỏ để cho phép sự phân mảnh trách nhiệm.
Lý thuyết gia Jacob Haqq-Misra từng lập luận rằng nếu con người “giải phóng” sao Hỏa khỏi ảnh hưởng của Trái Đất, nơi ấy có thể trở thành một xã hội hoàn toàn mới, dựa trên hợp tác, sáng tạo và đạo đức cao hơn (Haqq-Misra, 2015). Ông gọi đó là “giá trị chuyển hóa của sao Hỏa” (Transformative Value of Liberating Mars).
Tuy nhiên, điều này cũng đặt ra nghịch lý:
Liệu con người – vốn mang theo bản chất xung đột – có thể xây dựng một xã hội lý tưởng chỉ bằng cách đổi môi trường?
Giấc mơ hay thử thách sống còn?
Không có siêu thị, không có bệnh viện, không có Google. Mỗi quyết định sai lầm có thể khiến cả khu cư trú gặp nguy hiểm. Sống trên sao Hỏa không phải là nghỉ dưỡng. Nó là trải nghiệm liên tục của sự thích nghi, hy sinh và vượt giới hạn.
Những người đầu tiên định cư trên hành tinh đỏ sẽ không phải là những người mạnh nhất hay thông minh nhất – mà là những người kiên định nhất.
Sống được là một chuyện – sống để làm gì lại là chuyện khác
Con người có thể sống trên sao Hỏa. Chúng ta có công nghệ để sản xuất nước, điện, oxy. Chúng ta có kế hoạch để xây nhà, trồng rau, nuôi cá, thậm chí làm mưa.
Nhưng sau tất cả, câu hỏi vẫn còn đó:
Chúng ta đến đó để tồn tại – hay để bắt đầu lại một hành trình xây dựng một nền văn minh mới?
Và ai sẽ đặt ra giới hạn cho nền văn minh ấy?
Trong kỳ 4, chúng ta sẽ bước vào phần quan trọng nhất – tư tưởng. Qua tất cả những nỗ lực, kế hoạch, tham vọng… một câu hỏi lớn cần được đặt ra:
- Phải chăng vũ trụ không phải là nơi con người muốn làm gì cũng được – mà là trật tự đã được sắp đặt sẵn?
- Liệu khoa học có thể đi xa đến đâu – nếu không có sự thức tỉnh về nguồn gốc của sự sống, của sinh mệnh ?
Đón đọc kỳ 4: “Vũ trụ có phải của con người?” – Sự ngạo mạn văn minh và giới hạn bất khả xâm phạm của tạo hóa
Tổng hợp
